མ་རིག་སེམས་ཅན་གྱི་འཁྲུལ་ཚུལ་ལ་མདོར་བསྟན་པ།
(༣) གསུམ་པ་མ་རིག་པ་སེམས་ཅན་གྱི་འཁྲུལ་ཚུལ་ལ་མདོར་བསྟན་པ་དང་། རྒྱས་པར་བཤད་པ་གཉིས་སོ། །དང་པོ་ནི། གཞི་སྣང་དུ་ཤར་དུས་རང་ངོ་མ་རིག་པའི་ཤེས་པ་ལུང་མ་བསྟན་མ་རིག་པའི་རྩ་བ་ཅན་དེས། གཞི་སྣང་ལ་རིས་སུ་བཅད་པས་སེམས་ཅན་དུ་འཁྲུལ་ཏེ། ཐལ་འགྱུར་ལས། གཅིག་མ་ཤེས་པས་ཀ་དག་ལ། །ཆོས་ཉིད་རང་ངོ་མ་ཤེས་པས། །རྒྱུ་དང་མཚུངས་པའི་ཉེར་ལེན་ནོ། །དམིགས་པའི་རྟེན་ནི་ཁ་དོག་ལས། །གཉིས་ཆ་ཕྲ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གྱིས། །འཁོར་བ་ལས་ཀྱི་དམིགས་གྱུར་ཏོ། །ཞེས་སོ། །ཚུལ་དེ་ཇི་ལྟར་ཤར་ཞེ་ན། གཞི་སྣང་དུ་ཤར་དུས་ཐུགས་རྗེའི་རྩལ་ཤེས་པ་གསལ་རིག་ཡུལ་དཔྱོད་ནུས་སུ་རང་ཤར་བ་དེ་རང་ངོ་མ་ཤེས་པ་ལ་ལྟོས་ནས་མ་རིག་པ་གསུམ་དང་མཚུངས་ལྡན་དུ་ཤར་ཏེ། རྒྱུ་བདག་ཉིད་གཅིག་པའི་མ་རིག་པ་ཤེས་པར་སྐྱེས་པ་དེ་ཉིད་དུ་མ་ཤེས་པ་དང་། ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པའི་མ་རིག་པ་རང་ངོ་མ་ཤེས་པ་དེ་དང་ཤེས་པ་དེ་གཉིས་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་དང་། ཀུན་ཏུ་བརྟགས་པའི་མ་རིག་པ་རང་སྣང་ལ་གཞན་དུ་དཔྱོད་པའི་ཆ་དང་གསུམ་མོ། །དེ་གསུམ་ཤེས་པ་གཅིག་ལ་ལྡོག་པ་ཐ་དད་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་ཡོད་པ་དེས་རང་སྣང་ལ་དཔྱོད་པ་ན་གཞི་ངོ་བོ་རང་བཞིན་ཐུགས་རྗེ་གསུམ་དང་། གཞི་སྣང་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱི་འཆར་ཚུལ་སྣང་བ་ལ་གཞི་དང་གཞི་སྣང་གི་རང་བཞིན་དུ་མ་ཤེས་ཏེ་གཞན་ཡིན་པར་བཟུང་བའི་ཁྱད་པར་ལས་འཁྲུལ་ལོ། །
དེ་ཡང་རྒྱུ་མ་རིག་པ་གསུམ་དང་རྐྱེན་བཞི་དམིགས་པ་མ་དག་པའི་ཆ་ལས་སྣང་བ་ལ་ཤེས་པ་གཟུང་འཛིན་དུ་འཁྲུལ་དུས་ཡིད་དྲུག་འཛིན་པ་མ་འགགས་པར་ཤར་བས་ཉོན་མོངས་པ་དྲུག་བག་ལ་ཉལ་གྱི་ཆར་ཤར་བས་རིག་པ་བཅིངས་ཏེ་ཡུལ་དྲུག་གི་སྣང་བ་ལ་འཁྲུལ་པ་ནི། སྒྲོན་མ་སྣང་བྱེད་ལས། དེ་ལྟར་གནས་པའི་གཞི་དེ་ལས། །རྒྱུ་དང་འཁྲུལ་པའི་ས་བོན་ནི། །གསལ་བའི་ཆ་ནི་ཕྱིར་ཤོར་བས། །ཤེས་པ་གསལ་གསལ་རིག་རིག་སྟེ། །མ་རིག་པ་ནི་གསུམ་དག་ལས། །ཡིད་ཙམ་ཕྱིར་འགྱུས་སྣང་ཆ་ལ། །ཡུལ་དེ་བདག་ཏུ་བཟུང་བའི་བློས། །གཞི་དང་གཞི་ཡི་སྣང་ཆ་ལ། །གཞི་དང་གཞི་ཤེས་ཁྱད་པར་འཁྲུལ། །འཁྲུལ་པའི་རྒྱུ་ལས་ཡུལ་རྐྱེན་འཕྲད། །རྐྱེན་གཞི་དམིགས་པ་མ་དག་པས། །སྣ་ཚོགས་སྣང་བའི་གསལ་ཆ་འགགས། །ཡིད་དྲུག་འཛིན་པ་མ་འགགས་པས། །ཉོན་མོངས་དྲུག་གིས་བདག་བཅིངས་པ། །ཡུལ་དྲུག་སོ་སོར་སྣང་བར་ཤར། །དེ་ལྟར་ཡུལ་ལ་བདག་བཟུང་བའོ། །ཞེས་སོ། །ཡུལ་དྲུག་ནི། གཟུགས་སྒྲ་དྲི་རོ་རེག་བྱ་ཆོས་སོ། །ཉོན་མོངས་པ་དྲུག་ནི། མ་རིག་པ་དང་འདོད་ཆགས་དང་ཞེ་སྡང་དང་གཏི་མུག་དང་ང་རྒྱལ་དང་ཕྲག་དོག་གོ །དེའང་མ་རིག་པ་ནི། དུག་ལྔ་ཐམས་ཅད་ལ་ཁྱབ་ཅིང་། གཏི་མུག་ནི། དུག་ལྔའི་ཡ་གྱལ་ཡིན་པས་སོ་སོར་བཤད་དོ། །མ་རིག་པ་ལ་དབྱེ་ན། རྒྱུའི་གསུམ་བཤད་ཟིན་ལ། ངོ་བོའི་ཆ་དྲུག་ནི། རང་ཤར་ལས། མ་རིག་པ་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། རྩ་བ་སེམས་ཀྱི་མ་རིག་པ་དང་། འཁྲུལ་པ་ཡུལ་གྱི་མ་རིག་པ་དང་། འཁྲུལ་གཞི་གཞིའི་མ་རིག་པ་དང་། འཛིན་པ་རྟོག་པའི་མ་རིག་པ་དང་། བཅོས་པ་
ལམ་གྱི་མ་རིག་པ་དང་། མ་ཤེས་པ་རྨོངས་པའི་མ་རིག་པ་དང་། དེ་ལྟར་མ་རིག་པ་རྣམ་པ་དྲུག་བྱུང་སྟེ་རང་གི་སྣང་བ་མི་མཐོང་ངོ་། །དེ་ཡང་འདི་ལྟ་སྟེ། རྩ་བ་སེམས་ཀྱི་མ་རིག་པ་ནི། ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་དངོས་ཡིན་ཏེ། རིག་པའི་ཡེ་ཤེས་ངོ་མ་ཤེས་ནས་འཁྲུལ་ཏེ། ང་ལས་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་སྣང་བ་འདི་བྱུང་ངམ། ངའི་སྣང་བ་འདི་མིན་ནམ་སྙམ་པའི་ཤེས་པ་འབྱུང་སྟེ། སྙམ་བྱེད་བྱུང་བ་དེ་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པ་རྩ་བའི་མ་རིག་པ་ཡིན་ཏེ། བདག་ཏུ་རྟོག་པའི་བློ་ཆུང་བས་འཁྲུལ་ལོ། །དེ་ནས་རིག་པ་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་སྣང་བ་བསྒྲིབས་སོ། །དེ་ནི་རྩ་བ་སེམས་ཀྱི་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱའོ། །ད་ནི་འཁྲུལ་པ་ཡུལ་གྱི་མ་རིག་པ་སྟོན་ཏེ། འཁྲུལ་པ་ནི་གོང་གིས་འཁྲུལ་ལོ། །ཡུལ་ནི་སྔོན་འཇིག་རྟེན་མ་ཆགས་ཙམ་ན་དཔག་བསམ་གྱི་ཤིང་རྒྱས་པ་ཞེས་བྱ་བ། སངས་རྒྱས་གཞོན་ནུ་བུམ་པ་སྐུའི་བྱིན་རླབས་ལས་བྱུང་བའི་ཤིང་དང་། སྒོ་ང་ལས་བྱུང་བའི་དྲོད་དང། རླན་ལས་བཙས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ལས་ཡིད་རང་བྱུང་གི་ཡེ་ཤེས་ཞེས་བྱ་བ་ཞིག་བསྐྱོད་པ་ལས་མི་མཇེད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཁམས་ཆགས་སོ། །དེ་ནི་འཁྲུལ་པ་ཡུལ་གྱི་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱའོ། །འཁྲུལ་གཞི་གཞིའི་མ་རིག་པ་ནི། འཁྲུལ་གཞི་རང་གིས་རང་མ་དག་པ་ལས་བྱུང་སྟེ། དང་པོ་རྒྱུའི་རྐྱེན་ཞེས་བྱ་བ། མ་རིག་པ་དངོས་བྱུང་སྟེ་གཞི་མ་ཤེས་པས་མ་རིག་པའོ། །དེ་ལས་དམིགས་པའི་རྐྱེན་ཞེས་བྱ་བ་འཁྲུལ་པ་ཡུལ་གྱི་མ་རིག་པ་ལྟ་བུའོ། །དེ་ལས་བདག་པོའི་རྐྱེན་ཞེས་བྱ་བ་ཤིང་ལ་ངར་འཛིན་བྱུང་། དེ་ལས་མཚུངས་པ་དེ་མ་ཐག་པའི་རྐྱེན་ཞེས་བྱ་བ། ཤེས་པ་རགས་སུ་སོང་ནས་འཛིན་པས་གཟུང་བའོ། །དེ་ལས་ཉོན་མོངས་
པ་རགས་སུ་སོང་ངོ་། །དེ་ནི་འཁྲུལ་པ་གཞིའི་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱའོ། །འཛིན་པ་རྟོག་པའི་མ་རིག་པ་ནི། དེ་ལས་ཉོན་མོངས་པའི་ཚོགས་དཔག་ཏུ་མེད་པ་བྱུང་ངོ་། །དེ་ཡང་འདི་ལྟ་སྟེ། འཛིན་པའི་ཡིད་དྲུག་བྱུང་ངོ་། །མ་རིག་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་ཡིད་དང། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཡིད་དང་། ཀུན་ཏུ་འཚོལ་བའི་ཡིད་དང་། གཏན་ལ་འབེབས་པའི་ཡིད་དང་། རྣམ་པར་རགས་པའི་ཡིད་དང་། ངེས་པར་འཇོག་པའི་ཡིད་དོ། །དེ་ཡང་འདི་ལྟ་སྟེ། མ་རིག་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་ཡིད་ནི། འདི་ལྟར་རྩ་བའི་མ་རིག་པ་དངོས་ཡིན་ལ། ཡིད་ཀྱི་འགྱུ་བ་དང་བཅས་པའོ། །དེ་ནི་མ་རིག་པ་དང་མཚུངས་པར་ལྡན་པའི་ཡིད་དོ། །ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ནི། ཡུལ་ལ་ངའི་ཡིན་སྙམ་པའི་ཤེས་པས་བཟུང་བས། ང་དང་བདག་ཏུ་བཟུང་སྟེ་ཉོན་མོངས་པའི་དབང་དུ་སོང་བའི་ཕྱིར་ན། ཡིད་ཀྱི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཞེས་བྱའོ། །གཏན་ལ་འབེབས་པའི་ཡིད་ཀྱིས་ནི། ཡུལ་ངའི་ཡུལ་ཡིན་ནོ་སྙམ་པའི་ཤེས་པས་བཟུང་བས་དེ་ལ་ཆགས་པ་སྐྱེས་ནས་གཏན་ལ་འབེབས་པ་ཞེས་བྱའོ། །ཀུན་ཏུ་འཚོལ་བའི་ཡིད་ནི། ཀུན་གྱི་དབང་དུ་སོང་ནས་ཉོན་མོངས་པ་ཕྲ་བ་ཐམས་ཅད་ཟླ་ལ་སྡུད་པའོ། །དེའི་ཕྱིར་ཀུན་ཏུ་འཚོལ་བའི་ཡིད་ཅེས་བྱའོ། །རྣམ་པར་རགས་པའི་ཡིད་ནི། ཉོན་མོངས་པ་རགས་པས་སྲོག་གཅོད་པ་དང་། དམ་ཚིག་ཉམས་པའི་ལས་མང་པོ་བྱེད་པའོ། །ངེས་པར་འཇོག་པའི་ཡིད་ནི། དེ་རྣམས་ཀྱི་སྣང་བ་ལ་ངའི་ཡིན་སྙམ་པ་དང་། གཞན་གྱི་ཡིན་སྙམ་པ་དེ་ནི་ངེས་པར་འཇོག་པའི་ཡིད་དོ། །དེ་ནི་འཛིན་པ་རྟོག་པའི་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱའོ། །བཅོས་
པ་ལམ་གྱི་མ་རིག་པ་ནི། ཡིད་དྲུག་འདུས་ནས་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་ལམ་བསྒྲིབས་པ་སྟེ། དེ་ཡང་ཡིད་ཀྱིས་ཡེ་ཤེས་མི་མཐོང་ཞིང་གསལ་དུ་མི་སྟེར། ཡེ་ཤེས་ལ་རྟོག་པ་མེད། ཡིད་ལ་འགྱུ་བྱེད་ཡོད་པའི་ཕྱིར། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ལམ་སྒྲིབ་པ་ཡིན་ནོ། །དེ་ནི་བཅོས་པ་ལམ་གྱི་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱའོ། །མ་ཤེས་རྨོངས་པའི་མ་རིག་པ་ནི། རང་གི་སྣང་བའི་འོད་དུ་ཡོད་པ་མ་ཤེས་པས་ཡང་ནས་ཡང་དུ་འཁོར་བས་ན་འཁོར་བར་འཁོར་བའོ། །དེ་ནི་མ་ཤེས་རྨོངས་པའི་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱའོ། །དེ་ལྟར་མ་རིག་པ་དྲུག་ཏུ་བྱུང་བས་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་སྣང་བ་མ་ཤེས་པའོ། །ཞེས་སོ། །