འཆམ།
༡ འཆམ་གྱི་བྱུང་རིམ། འཆམ་ཞེས་པ་ནི་ཡི་དམ་ཆོས་སྲུང་གི་འདྲ་འབག་དང་། ཆོས་གོས་གྱོན་ཞིང་ཕྱག་མཚན་ཐོགས་ནས་གར་འཁྲབ་པ་ལ་ཟེར། དེ་ཡང་གར་དང་འཆམ་གཉིས་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་ནི། ཞི་ཉམས་གཙོ་བོར་སྟོན་ཅིང་ལག་པའི་ཕྱག་རྒྱ་གཙོ་བོར་གནང་སྟེ་ལྷ་ལ་མཆོད་པ་འབུལ་བ་དང་། འཆམ་ལ་ལུས་ཀྱི་ཉམས་འགྱུར་སྟངས་སྟབས་གཙོ་བོར་བྱས་ཤིང་གདོན་བགེགས་འདུལ་བའི་རྣམ་པ་གཙོ་བོར་སྟོན་པའོ། །འཆམ་གྱི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་སུ་ལྷ་བྲོ་ཡང་ཟེར་ཏེ། སྦ་བཞེད་ལས། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་བསམ་ཡས་དགོན་པ་བཞེངས་སྐབས་སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས་སྤྱན་དྲངས་ཏེ་གདོན་འདྲེ་འདུལ་བའི་སྔོན་ཁྲིད་ནས་བྲོ་གར་འཁྲབ་པ་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་ལྷ་བྲོ་ཡིན་ལ་འཆམ་ཞེས་པའང་རེད། ཅེས་པ་འདིས་རྟོགས་ནུས་སོ། །འཆམ་གྱི་ཁུངས་ནི། གསང་སྔགས་ཀྱི་སྒྲུབ་མཆོད་སྐབས། སྦྱིན་སྲེག་དང་། གཏོར་ཟོར་འཕེན་སྐབས་འབུད་རྡུང་དཀྲོལ་གསུམ་གྱི་འགྲོས་དང་བསྟུན་ཏེ། ཞི་ཁྲོའི་ལྷ་ཚོགས་རྣམས་ཀྱི་ལས་སུ་ཞུགས་ནས་གར་འཆམ་པ་དེ་ཡིན་ལ། ཉམས་འགྱུར་གྱི་ཆ་ནས་ཀྱང་། གཡས་བརྐྱངས། གཡོན་བསྐུམ། ས་ག་ཟླུམ་པོ། རྡོ་རྗེ་རྒྱ་གྲམ། རྡོ་རྗེ་བྱེད་པ། དགའ་བ་འཁྱིལ་བ་སོགས་རྐང་སྟབས་དང་། ལག་སྟབས། ལུས་ཀྱི་ཉམས་འགྱུར། བསམ་པའི་འཁྱེར་སོ། ངག་གི་གདངས་དབྱངས་སོགས་རྒྱུད་སྡེའི་གཞུང་ལས་གསུངས་པའི་ལྷ་སྐུའི་རྣམ་འགྱུར་དང་ཕྱག་སྟབས་སོགས་དང་བསྟུན་ནས་བྱེད་དགོས་པའི་དམིགས་གསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད།
གཞན་ཡང་། རང་རེའི་བོད་དུ་གར་འཆམ་རྩེད་སྲོལ་འདི་གཤིན་རབས་མི་བོ་ཆེའི་སྐུ་དུས་སུ་བྱུང་ཡོད་དེ། གཟི་བརྗིད་དེབ ༡༤ ཨང ༥༦༣ ལས། ལ་ལ་ནི་སྟག་འགྲོས་བྱེད་དོ། །ལ་ལ་ནི་སེང་སྟབས་བྱེད་དོ། །ལ་ལ་ནི་རྒྱ་བག་སྒྱུར་རོ། །ལ་ལ་ནི་རྒྱ་རྟ་འཆམ་མོ། །ལ་ལ་ནི་ཁྲོ་བོའི་འགྱིང་གར་བྱེད་དོ། །ལ་ལ་ནི་ཁྲོ་མོའི་འཛུམ་གར་བྱེད་དོ། །ཞེས་པའི་ཤེས་ནུས་ལ། གཞན་གསང་སྔགས་བོན་སྒོ་སྤྱི་སྤུངས་ཁྲོ་བོ་དབང་ཆེན་ངོ་མཚར་རྒྱས་པ་དང་། བོན་གྱི་ཡི་དམ་དཔལ་ཕྱུར་མ་རྒྱུད་ཞི་ཨ་གསལ་སོགས་ལས། གཤེན་རབས་དགུ་འཆམ་དང་། གཟེ་མ་དགུ་འཆམ། སྟག་ལྷའི་རྔ་འཆམ། ཞི་ཁྲོའི་ཁྲོ་འཆམ་སོགས་འཆམ་སྣ་བཅུ་བདུན་ཡོད་པར་གཞིགས་ན། ནང་བསྟན་ལ་གར་འཆམ་མ་དར་གོང་གི་ལོ་ངོ་སྟོང་རྩ་ལྷག་གི་སྔོན་ནས་བོད་འདིར་གར་འཆམ་ཡོད་སྙམ་མོ། །འཆམ་གྱི་ཉམས་འགྱུར་མངོན་སྟངས་ཡང་། ལམ་འགྲོས། སྟག་འགྲོས། སེང་སྟབས། ཞི་དྲག མེ་རི། མ་རྒྱུད། རྔམ་འགྱུར། ཕྱག་ཕེབས། གློག་རྒྱུ། མདའ་འཐེན། གནམ་འདུལ། བཞི་རྒྱག སྲིད་པ་རྒྱལ་མོ། བླ་མ་བོན་འཁོར་སོགས་མང་ངོ་། །ཁྱད་པར་དུ། དགྲ་བགེགས་འདུལ་ཆེད་འཆམ་ཉམས་སྣ་ཚོགས་སྟེགས་རྒྱུ་ཡོད་དེ། མ་རྒྱུད་སྒོམ་འབྲེལ་ལས། ཁྲོ་བོ་རོལ་བའི་གར་བཞི་བཅུ་རྩ་ལྔ། ཁྲོ་མོ་རྔམ་པ་བྲོ་བཞི་བཅུ་རྩ་ལྔ། བརྟུལ་ཞུགས་མཁའ་འགྲོའི་གླུ་བཞི་བཅུ་རྩ་ལྔས་བཏུལ་ཞེས་གསུངས་པ་ལས་ཤེས་ནུས་སོ། །
སྦ་བཞེད་ལས་མཁན་སློབ་ཆོས་གསུམ་གྱིས་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་ས་འདུལ་རྒྱག་སྐབས། གདོན་འདྲེ་འདུལ་བར་གར་འཆམ་གནང་བ་དང་། གྲུབ་སྟོན་དུ་འཆམ་རྩེ་བ་སོགས་ནི་བོན་གྱི་གར་འཆམ་ཡིན་པར་གསལ་ཏེ། རྒྱལ་བོ་བཀའི་ཐང་ཡིག་ལེའུ་བཅུ་གཅིག་པ་ལས། རྒྱལ་བོ་སྐྱོ་སངས་འབག་དང་སེང་གེ་དང་། །སྔགས་བོན་རྔ་ཐོགས་འཆམ་པོ་བྱེད་པ་དང་། །ཞེས་པ་འདིས་གྲུབ་ལ། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་སུ་གསང་སྔགས་ལ་ཁ་གཡར་ནས་ཆོས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་ཆ་མ་ཆོ་རིགས་དར་བའི་སྐབས་དེར། སྔགས་པ་དྲན་རིག་འགའ་ཞིག་གིས་རྣམ་པ་བོན་ལ་ནང་དོན་ནང་བསྟན་ལྟར་བཅོས་པའི་འཆམ་འདི་དར་སྤེལ་བཏང་བར་འདོད་དེ། ས་སྐྱའི་གྲུབ་མཐའི་སྲོལ་འབྱེད་འཁོན་དཀོན་མཆོག་རྒྱལ་བོ་སྔ་སོར་རྙིང་མ་བ་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་། ཁྲོམ་དཀྱིལ་དུ་སྔགས་པ་མང་བོས་དབང་མོ་ཉེར་བརྒྱད་ཀྱི་འབག་གྱོན། ཕྱག་མཚན་མི་འདྲ་བ་འཁྱེར། མ་མོ་རལ་བ་ཅན་གྱི་རྔ་སྟབས་དང་བཅས་འཆམ་བྱེད་པ་གཟིགས་ཏེ་བླ་མ་གཅེན་ལ་ཞུས་པས། གཅེན་གྱི་ཞལ་ལས། ད་གསང་སྔགས་འཆོལ་བའི་དུས་བྱུང་བ་ཡིན། ཕྱིན་ཆད་སྔགས་རྙིང་མ་ལ་གྲུབ་ཐོབ་ཚད་ལྡན་མི་འོང་གསུངས་པ་ལས་རྟོགས་ནུས་སོ། །རྒྱལ་དབང་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོའི་ཞལ་སྔ་ནས་ཀྱང་། ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་གར་དང་འཆམ་ཞེས་པའི་འཆམ་ནི། ཕུར་བའི་རྩ་འཆམ་ཞེས་ཕལ་ཆེར་མངོན་སྤྱོད་ཀྱི་ལས་སྒྲུབ་པའི་ཆེད་ཡིན་མོད་ཀྱང་། ང་ཚོ་བོད་པའི་དགོན་པ་ཆུང་ཆུང་དེ་ཚོ་འཆམ་རྒྱག་རྒྱུར་མཁས་པོ་ཡོད། ང་ཚོས་འཆམ་ཞེས་ལབ་དུས་ལྟད་མོ་འཁྲབ་པའི་འདུ་ཤེས་མ་གཏོགས་གང་ཡང་མེད། དངོས་གནས་བཤད་ན་དེའི་མིང་ལ་གསང་སྔགས་འཆལ་བ་ཟེར་བ་ཡིན། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟ་བུའོ། །
ཕྱིས་སུ་ས་སྐྱ་ལུགས་ཀྱི་རྡོ་རྗེ་ཕུར་བའི་གར་འཆམ་གཞིར་བཟུང་ནས་ས་སྐྱའི་བླ་མ་དམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་ཕྱག་བཞེས་བཞིན་མཆོད་དཔོན་ཤེས་རབ་སྣང་བས་འཆམ་ཡིག་བརྩམས་པ་སོགས་གར་འཆམ་རྩེད་སྲོལ་འདི་ཆེས་ཆེར་དར་བ་སྟེ། དཔེར་ན། འབྲི་གུང་གར་འཆམ། གོང་དཀར་ཆོས་སྡེའི་རྔ་འཆམ། རྩེ་རྣམ་རྒྱལ་གྲྭ་ཚང་གི་འཆམ། བཀྲ་ཤིས་ལྷུན་པོའི་འཆམ། སྐུ་འབུམ་བྱམས་པ་གླིང་གི་འཆམ། རོང་བོ་དགོན་ཆེན་གྱི་འཆམ། བླ་བྲང་གི་འཆམ། མཚུར་ཕུའི་གར་འཆམ། ཞྭ་ལུ་རྣམ་སྲས་མཆོད་པའི་གར་འཆམ་སོགས་དར་ཚུལ་དང་། འཆམ་ཡིག འཆམ་ཚུལ་སོགས་དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད﹙ཤོག་ངོས༤༨༨ ནས ༤༩༡ བར﹚ན་གསལ། གཞན་ཡང་། གྲུབ་མཐའ་སོ་སོའི་གར་འཆམ་གྱི་རྔ་སྦུབ་རྡུང་ཚུལ་དང་། དུང་ཆེན་འབུད་ཚུལ། རྐང་ལག་གི་སྟངས་སྟབས་བསྒྱུར་ཚུལ། དམ་ཉམས་དགྲ་བགེགས་བསྒྲལ་ཚུལ། ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་རྣམས་ནི་སོ་སོའི་འཆམ་དཔེ་དང་མཐོང་བ་བརྒྱུད་པའི་ཕྱག་ལེན་ལས་ཤེས་པར་བྱའོ། །