སེམས་ཀྱི་གནས་རྟོགས་དཀའ་བ་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ།
རང་ངོ་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་དང་།
2 དོན་གཉིས་པ་སོ་སོའི་རང་བཞིན་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ལ་གཉིས་ཏེ། སེམས་ཀྱི་གནས་རྟོགས་དཀའ་བ་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་དང་། ཡེ་ཤེས་ཀྱི་གནས་རྟོགས་དཀའ་བ་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པའོ། །དང་པོ་ལ་ཐུན་མོང་གི་རབ་ཏུ་དབྱེ་བ་དང་། ཁྱད་པར་གྱི་གནས་ངེས་པ་གཉིས་ལས། 1. དང་པོ་ལ་ངོ་བོ། ངེས་ཚིག །དབྱེ་བ་གསུམ་ལས། ༡ སེམས་ཀྱི་ངོ་བོ་ནི། འགྲོ་དྲུག་ཐ་དད་པའི་ཤེས་པ་རང་ག་མ་གཟུང་འཛིན་ཀུན་ཏུ་རྟོག་པས་སྣང་བ་ལ་བདག་ཏུ་འཛིན་པ་དང་བཅས་པ་སྟེ། དྲན་བསམ་རང་རྒྱུད་དུ་ཤར་བ་ནི། ཐལ་འགྱུར་ལས། སེམས་ཞེས་བྱ་བ་འཁྲུལ་རྟོག་ལ། །ངོ་བོ་འཇུག་ཅིང་ཁྱབ་པ་སྟེ། །དྲན་བསམ་རྣམས་ཀྱི་གཞི་མའོ། །ཞེས་པ་དང་། སེངྒེ་རྩལ་རྫོགས་ལས། སེམས་ཀྱིས་སྣ་ཚོགས་བག་ཆགས་སྡུད་པར་བྱེད། །ཅེས་དང་། ཀློང་དྲུག་པ་ལས། མདོར་ན་འཁོར་བའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ནི། རང་གི་མཚན་ཉིད་འཛིན་པའི་སེམས་ཏེ། འགྲོ་བ་རིགས་དྲུག་གི་རང་ག་མའི་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་དོ། །ཞེས་སོ། །དེའང་སྣང་མི་སྣང་དུ་སེམས་འཛིན་པས་སྣང་བ་སེམས་སུ་མིང་བཏགས་སོ། །སྣང་བ་སེམས་སུ་མི་འདོད་པ་སྔར་བཤད་ཟིན་ཏོ། །
༢ ངེས་ཚིག་ནི། ཡུལ་ལ་སེམས་པས་ན་སེམས་ཏེ། རྟོག་བཅས་རགས་པའི་ཡུལ་ལ་སེམས་པ་དང་། རྟོག་མེད་ཕྲ་བའི་ཡུལ་ཅི་ཡང་མི་འཛིན་པ་ཙམ་གྱི་ངང་ཡུལ་དེར་སེམས་སུ་འཇོག་པས་སེམས་ཞེས་བྱ་སྟེ། །ཐལ་འགྱུར་ལས། ངེས་ཚིག་བསམ་པས་དྲན་ཡུལ་བསྐྱེད། །གང་ལ་སེམས་དང་གང་གིས་སེམས། །གར་སེམས་པ་དང་གང་ཕྱིར་སེམས། །ཞེས་སོ། །
རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ཚོགས་པར་དབྱེ་བ།
༣ དབྱེ་བ་ལ་གཉིས་ཏེ་རང་ངོ་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་དང་། རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ཚོགས་པར་དབྱེ་བའོ། །དང་པོ་ལ། དག་པ་དང་། མ་དག་པའི་སེམས་གཉིས་ལས། དག་པ་ལ་སེམས་ཉིད་དག་པ་དང་། སེམས་དག་པ་གཉིས་སོ། །སྔ་མ་ནི། སེམས་སེམས་བྱུང་དང་དངོས་པོ་མཚན་མར་འཛིན་པས་སྟོང་པའི་ཆོས་ཉིད་དེ་བཞིན་ཉིད་སོ་སོ་རང་གི་རིག་པ་སྟེ། སྒྲ་གཅན་འཛིན་གྱི་ཡུམ་ལ་བསྟོད་པ་ལས། སྨྲ་བསམ་བརྗོད་མེད་ཤེས་རབ་ཕ་རོལ་ཕྱིན། །མ་སྐྱེས་མི་འགག་ནམ་མཁའི་ངོ་བོ་ཉིད། །སོ་སོ་རང་རིག་ཡེ་ཤེས་སྤྱོད་ཡུལ་བ། །དུས་གསུམ་རྒྱལ་བའི་ཡུམ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །ཞེས་འབྱུང་བ་བཞིན་ནོ། །སེམས་དག་པ་ནི། འཁྲུལ་རྟོག་རགས་པས་མ་བསྐྱེད་པའི་ཡེ་ཤེས་རྟོག་མེད་རང་ས་ན་གནས་པ་སྟེ། བསམ་གཏན་བཞི་དང་། གཟུགས་མེད་བཞི་དང་། འདོད་པའི་ཞི་གནས་རྩེ་གཅིག་པའི་སེམས་ཀྱི་སྣང་བ་དང་དགུའོ། །དེ་ཡང་ལམ་དུས་ཀྱི་རྟོག་པས་མ་བསླད་པ་ཐར་པའི་རྒྱུར་རུང་ཏིང་ངེ་འཛིན་དུ་སྐྱེས་པ་དང་། རྟོག་
བཅས་སྙིང་རྗེ་སེམས་བསྐྱེད་ལ་སོགས་པ་ཐར་པའི་རྒྱུར་རུང་རྣམས་ཏེ། རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་ལས། སྟོང་ཉིད་སྙིང་རྗེའི་སྙིང་པོ་ཅན། །བྱང་ཆུབ་བསྒྲུབ་པ་ཁ་ཅིག་ལའོ། །ཞེས་དང་། མ་ཆགས་མི་སྡང་གཏི་མུག་མེད། །དེས་བསྐྱེད་ལས་ནི་དགེ་བ་འོ། །ཞེས་པ་རྣམས་སོ། །འདི་དག་ཀྱང་རང་བྱུང་གི་དོན་དམ་དོན་སྤྱི་འཛིན་པ་ལས་དངོས་སུ་དམིགས་པར་མི་ནུས་པས། འཁོར་བའི་ཆར་གཏོགས་པའི་སེམས་སུ་སྡུད་པ་སྟེ། རྒྱུད་བླ་མ་ལས། རང་བྱུང་རྣམས་ཀྱི་དོན་དམ་དེ། །དད་པ་ཉིད་ཀྱིས་རྟོགས་བྱ་ཡིན། །ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་འོད་གསལ་ཡང་། །མིག་མེད་པས་ནི་མཐོང་བ་མེད། །ཅེས་སོ། །མ་དག་པ་ནི། ཀུན་ཏུ་རྟོག་པ་སྣ་ཚོགས་པ་དང་། རོ་མྱོང་མཚུངས་ལྡན་གྱི་སེམས་བསམ་གཏན་གཟུགས་མེད་ཀྱི་རྣལ་འབྱོར་རྗེས་ཀྱི་ཡུལ་ཅན་ཐམས་ཅད་དོ། །ཐལ་འགྱུར་ལས། དབྱེ་བ་དག་དང་མ་དག་པའོ། །ཞེས་སོ། །གཉིས་པ་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ཚོགས་པར་དབྱེ་བ་ལ་བརྒྱད་དེ། ཀུན་གཞི་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་སེམས་གསལ་ལ་རྟོག་མེད་ལུང་མ་བསྟན་མེ་ལོང་གི་ངོས་ལྟ་བུ་དང་། མིག་གི་རྣམ་ཤེས་གཟུགས་སྣང་ལ་མི་རྟོག་པ་དང་། རྣ་བ་དང་། སྣ་དང་། ལྕེ་དང་། ལུས་ཀྱི་རྣམ་ཤེས་རང་རང་གི་ཡུལ་སྣང་ལ་མི་རྟོག་པ་མེ་ལོང་དུ་གཟུགས་བརྙན་ཤར་ཟིན་པ་ལྟ་བུ་དང་། ཡིད་རང་ཡུལ་ཆོས་དུ་མ་ལ་རྟོག་པའི་ཆ་ལས་མངོན་གྱུར་དབང་པོའི་ཡུལ་ལ་དབང་ཤེས་དང་འཛིན་སྟངས་སུ་འཇུག་གམ། དོན་སྤྱི་རྟོག་པའི་ཡུལ་མེད་པ་གསལ་སྣང་རྡོ་རྗེ་གདན་ལྟ་བུར་རྟོག་དུས་ན། དང་པོར་རྟོག་པའི་
ཤེས་པ་བཟུང་བར་སྐྱེས་པ་དེ་ཡིད་ཤེས། དེའི་རྗེས་ལ་ཆགས་སྡང་བར་མ་གང་རུང་དུ་སྤྱོད་པར་སྐྱེས་པ་དེ་འཛིན་པའི་ཤེས་པ་སྟེ་ཉོན་ཡིད་ཅེས་བྱའོ། །དེ་ཡང་འདི་ཉིད་ཞིབ་ཏུ་བརྗོད་ན་མདོར་བསྟན་དང་། རྒྱས་བཤད་གཉིས་ཀྱིས་ཏེ། དང་པོ་ནི། དབྱིངས་ལ་མ་དག་པ་མེད་ཀྱང་། དེ་ལས་གཡོས་དུས་གཞི་སྣང་ལས་གོ་མ་འགགས་པར་གང་ཡང་ཤར་ཏེ། མ་རིག་པའི་རོལ་པ་ལས་སེམས། སེམས་ཀྱི་རྒྱན་ལས་ཡིད། ཡིད་ལས་ཉོན་མོངས་སུ་ཤར་བའོ། །དེ་ཡང་རོལ་པ་ནི་ནུས་པའམ་རྩལ་ལམ་ཟེར་ལྟར་དེ་ལས་བྱུང་བའི་གདངས་ཙམ་སྟེ། ས་བོན་ལས་མྱུ་གུ་དང་། བྱད་ཀྱི་རྣམ་པ་ལས་དེའི་གཟུགས་བརྙན་མེ་ལོང་དུ་ཤར་བ་བཞིན་ནོ། །རྒྱན་ནི་དེ་ལས་སྨིན་སོར་ཤར་བ་འབྲུའི་ཆ་ཙམ་སྟེ་ས་བོན་ལས་མེ་ཏོག་དང་རྒྱའི་འབུར་བཞིན་ནོ། །དེ་ལྟར་ཡང་རང་ཤར་ལས། ཡང་དག་པར་ཀ་དག་གི་སྣང་བ་ལ་མ་རིག་པ་མེད། སེམས་མེད། ཡིད་མེད་ཀྱང་། ལྷུན་གྲུབ་ཀྱི་རྩལ་ལས་མ་རིག་པ་བྱུང་། མ་རིག་པའི་རོལ་པ་ལས་སེམས་བྱུང་། སེམས་ཀྱི་རྒྱན་ལས་ཡིད་བྱུང་། ཡིད་ཀྱི་ཡུལ་ལས་དུག་ལྔ་བྱུང་། དུག་ལྔ་ལས་ཉོན་མོངས་པ་བཅུ་དྲུག་བྱུང་། བཅུ་དྲུག་ལས་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་བྱུང་། དེ་ལས་ལྔ་བཅུ་རྩ་གཅིག་བྱུང་། དེ་ལས་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་བཞི་བྱུང་ངོ་། །ཞེས་སོ། །གཉིས་པ་རྒྱས་པར་བཤད་པ་ལ་གསུམ་ལས། དང་པོ་རྩ་བ་མ་རིག་པའི་དབྱེ་བ་ནི། རང་ཤར་ལས་མ་རིག་པ་རྣམ་པ་དྲུག་གསུངས་པ་གོང་སྨོས་ལྟར་དང་།
གཉིས་པ་དེ་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ནི། ལུང་སྔ་མ་ལས། སེམས་ཀྱི་དབྱེ་བ་འདི་ལྟ་སྟེ། སྣ་ཚོགས་སྡུད་པ་ཆུ་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། གཙང་བཙོག་མེད་པ་ཕག་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། དཔའ་བརྟུལ་ཆེ་བ་སྟག་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། ཡང་བ་སྒྲོ་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། བསྐྱོད་པ་རླུང་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། རབ་ཏུ་མྱོས་པ་འདམ་རྫབ་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། མཆེད་པ་མེ་སྟག་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། འདོད་པ་བྱ་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། རྒྱས་པ་ཡལ་ག་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། འགོག་པར་དཀའ་བ་གར་སྤྱིན་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་། གཟའ་གཏད་མེད་པ་སྨྱོན་པ་ལྟ་བུའི་སེམས་དང་བཅུ་གཅིག་གོ །ཞེས་སོ། །དེ་དག་ཀྱང་རིམ་པ་ལྟར་ཡུལ་དང་བག་ཆགས་སྣ་ཚོགས་སྡུད་པས་ཆུ་དང་། བླང་དོར་ལ་རྨོངས་པས་ཕག་དང་། ཞེ་སྡང་དང་ང་རྒྱལ་རགས་པས་སྟག་དང་། ཡུལ་དུ་མ་ལ་འཇུག་ལ་ས་ཟིན་གཅིག་ཏུ་མ་ངེས་པས་བྱ་སྒྲོ་དང་། འགྱུ་བ་ལ་ཐོགས་པ་མེད་པ་རླུང་དང་། ཡུལ་ལ་སྲེད་པས་མྱོས་པ་རྫབ་དང་། གཅིག་ནས་དུ་མར་རྣམ་རྟོག་མཆེད་པ་མེ་དང་། ཡུལ་དང་དུ་ལེན་པར་འདོད་པར་བྱ་དང་། ཤེས་པའི་རྩལ་རྒྱས་པའི་དོན་ལ་དཔྱོད་པ་ཡལ་ག་དང་། ཡུལ་གྱིས་རིག་པ་བཟུང་ནས་དེའི་དབང་དུ་སོང་བ་གར་སྤྱིན་དང་། ཡལ་མ་ཡལ་གྱི་ཤེས་པ་གཏད་མེད་དུ་འཕྱོ་བ་སྨྱོན་པ་ལྟ་བུའི་སེམས་སོ། །འདི་དག་ཀྱང་ཡུལ་དང་རྐྱེན་གྱིས་དགེ་མི་དགེ་ལུང་མ་བསྟན་གྱི་སེམས་གསུམ་དུ་འདུས་སོ། །སེམས་ལས་ཡིད་བྱུང་སྟེ་ཀུན་ཏུ་འཚོལ་བའི་ཡིད་ལ་སོགས་པ་དྲུག་གོ །
གསུམ་པ་དེ་ལས་བྱུང་བ་ཉོན་མོངས་པའི་དབྱེ་བ་ལ་གསུམ་སྟེ། (དང་པོ་)དྲུག་རྩ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ནི། ཉི་ཟླ་ཁ་སྦྱོར་ལས། ཉོན་མོངས་པ་ནི་དྲུག་སྟེ། མ་རིག་པ་ཞེས་བྱ་བ་ནི་གཞི་འཁྲུལ་རྟོག་གི་ཆ་འཛིན་པའོ། །གཏི་མུག་ནི་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཆ་ལས་འཁྲུལ་པའོ། །ཞེ་སྡང་ནི་བསྐྱེད་པའི་རིམ་པའི་ཆ་ལས་འཁྲུལ་པའོ། །ང་རྒྱལ་ནི་ལྟ་བའི་ཆ་ལས་འཁྲུལ་པའོ། །འདོད་ཆགས་ནི་སྣང་བའི་ཆ་ལས་འཁྲུལ་པའོ། །ཕྲག་དོག་ནི་མ་རྟོག་པའི་ཆ་ལས་འཁྲུལ་པའོ། །ཞེས་སོ། །དེའང་རིམ་པ་ལྟར་ཡུལ་ཡུལ་ཅན་འཁྲུལ་རྟོག་གི་ཆའི་རྨོངས་པ་དང་། ཤེས་རབ་རིག་པ་ལས་ལོག་ཙམ་གྱི་མི་ཤེས་པ་དང་། ཡུལ་ལ་སྡང་བའི་ཆ་ཅན་དང་། ངའོ་སྙམ་པའི་ཁེངས་པ་དང་། ཡུལ་ལ་སྲེད་པ་དང་། དོན་མ་རྟོགས་པས་གཞན་ལ་ཁྲོ་བ་རྣམས་སོ། གཉིས་པ། བཅུ་དྲུག་ཉེ་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ནི། རང་ཤར་ལས། བཅུ་དྲུག་པོ་གང་ཞེ་ན། མ་རིག་པ་དང་། སེམས་དང་། ཡིད་དང་། འཛིན་པ་དང་། རྟོག་པ་དང་། མ་ཤེས་པ་དང་། མ་མཐོང་བ་དང་། མ་རྟོགས་པ་དང། མ་གོ་བ་དང་། རང་གི་དེ་མ་དག་པ་དང་། ང་ཡིར་བཟུང་བ་དང་། གཞན་ལ་སེར་སྣ་བྱེད་པ་དང་། འདོད་པ་དང་། ཆགས་པ་དང་། ཁེངས་པ་དང་། འཕྲོ་བ་དང་བཅུ་དྲུག་གོ། ཞེས་སོ། །དེ་དག་ཀྱང་རིམ་པ་ལྟར། དེ་ཁོ་ན་ཉིད་མ་ཤེས་པའི་རྨོངས་པས་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་པར་བྱས་པ་དང་། ཡུལ་ལ་སེམས་པ་བཟུང་བ་དང་། ཡུལ་ཅན་ལ་འཛིན་པ་ཡིད་དང་། གཉིས་ཀ་ལ་བདག་ཏུ་འཛིན་པ་དང་། ཀུན་ཏུ་རྟོག་པ་དང་། དོན་མ་རིག་པ་དང་། གནས་ལུགས་གཉེར་བྱ་མ་མཐོང་བ་དང་། ཚིག་དོན་མ་རྟོགས་པ་དང་།
རྣམ་སྤྱི་མ་གོ་བ་དང་། འཁྲུལ་པར་ཤེས་ནས་དམ་བཅས་པའི་དོན་སྔ་མ་ནོར་བའི་རྣམ་པ་དང་། ཡུལ་ང་ཡིར་འཛིན་པ་དང་། གཞན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ལ་མི་དགའ་བ་དང་། ཡུལ་དང་དུ་ལེན་པ་དང་། ཡུལ་ལ་སྲེད་པ་དང་། ཅུང་ཟད་ཀྱིས་རློམ་ཞིང་ཁེངས་པ་དང་། ཡུལ་ལ་འཕྲོ་ཞིང་ཁྲོ་བ་རྣམས་སོ། །གསུམ་པ། ཕྲ་རྒྱས་གསལ་བ་མཐའ་ཡས་པའི་ཉོན་མོངས་པ་ལ་གསུམ་སྟེ། ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ། ལྔ་བཅུ་རྩ་གཅིག །སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་བཞིའོ། །དང་པོ་ནི། རྩ་བའི་མ་རིག་པ་བྱ་བ་བྱེད་དུ་ཡོད་པས་ལོགས་སུ་མ་བགྲངས་པར་ཁྱབ་བྱ་དུག་ལྔ་ལ་ལྔ་ལྔར་ཕྱེ་བས་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་སྟེ། རང་ཤར་ལས། གཏི་མུག་ལ་ལྔ་སྟེ། རབ་ཏུ་གཏི་མུག་པའི་གཏི་མུག་དང་། མ་ཤེས་པའི་གཏི་མུག་དང་། མ་མཐོང་བའི་གཏི་མུག་དང་། ཤིན་ཏུ་འཐིབས་པའི་གཏི་མུག་དང་། རབ་ཏུ་མྱོས་པའི་གཏི་མུག་དང་ལྔའོ། །འདོད་ཆགས་ལའང་ལྔ་སྟེ། ཞེ་ལ་འདོད་པའི་འདོད་ཆགས་དང་། ཤིན་ཏུ་གདུང་བའི་འདོད་ཆགས་དང་། སྲོག་ལ་མི་ལྟ་བའི་འདོད་ཆགས་དང་། ཞེ་སྡང་དང་བཅས་པའི་འདོད་ཆགས་དང་། མཁའ་ལ་སྤྱོད་པའི་འདོད་ཆགས་དང་ལྔའོ། །ཞེ་སྡང་ལ་ཡང་ལྔ་སྟེ། འདོད་པ་ཤས་ཆེ་བའི་ཞེ་སྡང་དང་། ཁྲོ་བ་དང་བཅས་པའི་ཞེ་སྡང་དང་། ཤིན་ཏུ་རགས་པའི་ཞེ་སྡང་དང་། གཏི་མུག་དང་བཅས་པའི་ཞེ་སྡང་དང་། དུས་ཀྱི་འབྲུག་ཆར་ལྟ་བུའི་ཞེ་སྡང་དང་ལྔའོ། །
ང་རྒྱལ་ལའང་ལྔ་སྟེ། ཟིལ་གྱིས་གནོན་པ་སེངྒེ་ལྟ་བུའི་ང་རྒྱལ་དང་། གོང་ན་མེད་པ་ནམ་མཁའ་ལྟ་བུའི་ང་རྒྱལ་དང་། དཔའ་བརྟུལ་ཆེ་བ་སྟག་ལྟ་བུའི་ང་རྒྱལ་དང་། ང་འོ་སྙམ་པ་དུར་བྱ་ལྟ་བུའི་ང་རྒྱལ་དང་། མི་མཉམ་པ་སྙོམས་པ་གླང་པོ་ཆེ་ལྟ་བུའི་ང་རྒྱལ་དང་ལྔའོ། །ཕྲག་དོག་ལ་ཡང་ལྔ་སྟེ། ཕྲ་བའི་ཕྲག་དོག་དང་། ང་ལས་བྱུང་བའི་ཕྲག་དོག་དང་། ཤིན་ཏུ་རྩུབ་པའི་ཕྲག་དོག་དང་། རགས་པའི་ཕྲག་དོག་དང་། ལྟ་བའི་ཕྲག་དོག་དང་ལྔའོ། །དེ་ནི་ཉོན་མོངས་པ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔའོ། །ཞེས་སོ། །གཉིས་པ་ལྔ་བཅུ་རྩ་གཅིག་ནི། དེ་ལྟར་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་ལ་ཡུལ་བཟུང་བའི་ཉོན་མོངས་པ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ། ཡུལ་ཅན་འཛིན་པའི་ཉོན་མོངས་པ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་སྟེ་ལྔ་བཅུ། རྩ་བ་མ་རིག་པ་དང་རྩ་གཅིག་འབྱུང་ངོ་། །གསུམ་པ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་བཞི་ནི། འདོད་ཆགས་ལས་གྱུར་པ་ཉི་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་། ཞེ་སྡང་ལས་གྱུར་པ་ཉི་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་། གཏི་མུག་ལས་གྱུར་པ་ཉི་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་། ཆ་མཉམ་ལས་གྱུར་པ་ཉི་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་སྟེ་བསྡོམས་པས་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་དང་བཞིའོ། །ཉོན་མོངས་པ་བརྒྱད་ཁྲི་བཞི་སྟོང་ཡང་གསལ་བ་ཡང་མཐའ་ཡས་པར་ཕྱེ་ན་དཔག་ཏུ་མེད་དེ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་བོ། །དེ་དག་ཀྱང་སེམས་དང་། ཡིད་དང་། དྲན་པ་དང་། བག་ཆགས་དང་། ཐེ་ཚོམ་གྱིས་སྐྱེད་ཅིང་ཀུན་ནས་ལྡང་བ་དང་ཉོན་མོངས་པའི་དྲི་ང་བས་བསྒོས་པར་འཁོར་བར་ཉོན་མོངས་པར་བྱེད་པའི་ལས་ཅན་ཏེ། ཉི་ཟླ་ཁ་སྦྱོར་ལས། དེ་དག་ལ་སོགས་ཏེ་ཉོན་མོངས་པ་ནི་བསམ་པ་རྣམས་རྗེས་སུ་འཛིན་པའི་སེམས་དང་། དྲན་པ་རྣམས་རྗེས་སུ་
འཛིན་པའི་ཡིད་དང་། མཚམས་སྦྱོར་བའི་བག་ཆགས་དང་། ཐེ་ཚོམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གཞིར་གྱུར་པའི་རྟོག་པ་དང་། ཡུལ་དང་དངོས་པོ་འཛིན་པའི་ཆ་ལ་སོགས་ཏེ་དཔག་ཏུ་མེད་དོ། །ཞེས་སོ། །དེ་ལྟར་ལས་དང་ཉོན་མོངས་པ་ཐམས་ཅད་ཁམས་གསུམ་པའི་སེམས་སེམས་བྱུང་ལ་བརྟེན་པས། དེ་ཡང་རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཚོགས་བརྒྱད་དོ། །ཀུན་གཞིའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཡུལ་དུ་མི་རྟོག་རྣམ་པར་འཆར་བའི་རྒྱུར་གྱུར་པའི་རྣམ་ཤེས་རྟོག་མེད་དངས་པ་དང་། དེ་ལས་མཆེད་པ་སྒོ་ལྔའི་ཤེས་པ་ལས། མིག་གི་རྣམ་ཤེས་གཟུགས་འཛིན་རྟོག་མེད། རྣ་བའི་རྣམ་ཤེས་སྒྲ་འཛིན་རྟོག་མེད། སྣའི་རྣམ་ཤེས་དྲི་འཛིན་རྟོག་མེད། ལྕེའི་རྣམ་ཤེས་རོ་འཛིན་རྟོག་མེད། ལུས་ཀྱི་རྣམ་ཤེས་རེག་འཛིན་རྟོག་མེད་དོ། །དེ་ལས་གཟུང་འཛིན་གྱི་ཡིད་ཤེས་གཉིས་ཏེ། ཡུལ་དང་པོར་སྤྱི་འཛིན་པ་ཡིད་ཤེས་དང་། རྗེས་ལ་བྱེ་བྲག་འཛིན་པ་ཉོན་ཡིད་དེ། གཟུང་བ་དང་། འཛིན་པའོ། །ཡིད་ཤེས་འདི་གཉིས་ལ། དགེ་མི་དགེ་ལུང་མ་བསྟན་གསུམ་ཡོད་ལ། རྟོག་བཅས་རྟོག་མེད་ཅི་རིགས་སུ་ཡོད་དོ། །སྒོ་ལྔ་དང་ཀུན་གཞིའི་རྣམ་ཤེས་རྟོག་མེད་ཡིན་ནོ། །འདི་ལྟར་ཁམས་གསུམ་པའི་སེམས་དང་སེམས་བྱུང་ལྔ་བཅུ་རྩ་གཅིག་ཐམས་ཅད་སྤང་བྱ་སྒྲོ་བཏགས་ཁོ་ན་ཡིན་ཏེ། བདེན་གཉིས་ལས། སེམས་དང་སེམས་བྱུང་ཁམས་གསུམ་པའི། །སྒྲོ་བཏགས་རྣམ་པ་ཅན་རྟོག་ཡིན། །ཞེས་སོ། །དེ་དག་སྤང་བྱ་ཅན་ཡིན་ཏེ། མ་རིག་པའི་རང་བཞིན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །འདིར་སེམས་ལ་དུ་མ་བྱས་ཏེ་སངས་རྒྱས་འདོད་པའི་གཞུང་ཆེན་པོ་དབུ་མ་ལ་སོགས་པའི་ལུགས་ཀྱིས་ཀྱང་། སེམས་དང་
སེམས་ཉིད་གཉིས་སུ་ཕྱེ་ནས་སེམས་ཚོགས་བརྒྱད་དམ་བདུན་ནམ་དྲུག་གི་རང་བཞིན་དྲུག་གི་སྤང་བྱར་བསྡུས་ནས། སེམས་ཉིད་རང་བཞིན་གྱིས་རྣམ་པར་དག་པ་བླང་བྱར་རྟོགས་པས་ལམ་བསྒོམ་པ་ལ་འཇུག་པར་བྱེད་དོ། །འདིར་ཡང་དེ་དང་ཆ་ཙམ་མཚུངས་པར། རིག་པ་དང་རིག་པ་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་ཉིད་དང་། རང་གི་མཚན་ཉིད་འཛིན་པའི་སེམས་ཞེས་བཤད་དེ། ཀློང་དྲུག་པ་ལས། ཀྱེ་སེམས་དཔའ་ཆེན་པོ་རིག་པ་དང་རིག་པ་ལས་བྱུང་བའི་སེམས་ཉིད་ནི་དྲི་མ་དང་རྣམ་པར་རྟོག་པ་ཐམས་ཅད་ལས་འདས་པ་སྟེ། མདོར་ན་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་རྒྱུ་དང་འབྲས་བུ་ཐམས་ཅད་དེ། རིག་པ་རང་སྣང་མཐོང་བའི་སྐྱེས་བུ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱོད་ཡུལ་ལོ། །རང་གི་མཚན་ཉིད་འཛིན་པའི་སེམས་ནི། འདི་ལྟར་བཏགས་པར་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་དང་། ཡོད་པར་སྣང་བ་དང་མེད་པར་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་དང་། སྣང་བ་དང་། གྲགས་པ་དང་། ལྟ་བ་དང་། སྒོམ་པ་དང་། སྤྱོད་པར་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་དང་། འཛིན་པ་དང་། རྟོག་པ་དང་། ཉོན་མོངས་པ་རྣམས་ཏེ། བསམ་པའི་ཡུལ་དུ་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་ཡིན་ནོ། །མདོར་ན་འཁོར་བའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ནི། རང་གི་མཚན་ཉིད་འཛིན་པའི་སེམས་ཏེ། འགྲོ་བ་རིགས་དྲུག་གི་རང་ཀ་མའི་སྣང་བ་ཐམས་ཅད་དོ། །ཞེས་གསུངས་པ་ཡིན་ནོ། །འོ་ན་འདི་གཉིས་མཚུངས་སམ་སྙམ་ན། ཁྱད་པར་ཆེ་སྟེ་ཐུན་མོང་གི་ཐེག་པས་ལྟ་སྒོམ་སྤྱོད་པ་གང་བྱེད་ཀྱང་སེམས་ལས་འདའ་མི་ནུས་ལ། འདིར་སེམས་མ་འདྲེས་པའི་རིག་པ་མངོན་སུམ་གྱི་གནད་ཀྱིས་ཆེས་འཕགས་པ་ལ་སོགས་པ་མང་ངོ་། །
ཁྱད་པར་གྱི་གནས་ངེས་པ།
2. གཉིས་པ་ཁྱད་པར་གྱི་གནས་ངེས་པ་ལ་ལྔ་སྟེ། ངོ་བོ། གནས། ལམ། བྱེད་ལས། འབྲས་བུའོ། །༡ སེམས་ཀྱི་ངོ་བོ་ནི། གཟུང་འཛིན་གྱི་ཤེས་པ་ཁམས་གསུམ་པའི་ཀུན་ཏུ་རྟོག་པ་སྟེ། སེམས་ཀུན་གཞིའི་རྣམ་ཤེས་ཡིད་ཀུན་ཏུ་འགྲོ་བ་ཡུལ་ལ་སྤྱོད་པ་རྣམ་པར་ཤེས་ཏེ། དེ་གསུམ་ངོ་བོ་གཅིག་པའི་ཤེས་པ་རང་མ་རིག་པ་དུག་ལྔའི་རྩ་བ་ཅན་ནོ། །༢ གནས་ནི། གློ་བ་ནས་སྙིང་དུ་འབྲེལ་བའི་བར་ན་རྩ་སོག་མའི་སྦུ་གུ་ཙམ་ནས་རླུང་གི་རྟ་ལ་རིག་པའི་གདངས་ཞོན་ནས་གནས་ཏེ་རླུང་ནི་རྟ་ལོང་བ་རྐང་ཅན་འདྲ་ལ། རིག་གདངས་ནི་མི་འཕྱེ་བོ་མིག་ཅན་འདྲའོ། །དེ་གཉིས་གཅིག་ཏུ་མ་འདྲེས་ན་མི་འགྱུ་དགུ་འགྱུའི་རྟོག་པ་མི་འབྱུང་བར། གདངས་རིག་པ་རང་ལ་རང་ཆས་སུ་གནས་པས་ཡུལ་སྣང་ཡང་དེ་ལ་མི་རྟོག་པར་ཤེས་པ་དངས་སངས་བྱེད་པ་འབྱུང་བས་རླུང་གནད་ཀྱིས་རླུང་དང་རིག་པ་འབྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་དེ་ཡིན་ནོ། །དེ་གཉིས་འདྲེས་པས་རྟོག་པ་མི་བཀྲ་དགུ་བཀྲར་བྱུང་བའི་འགྱུ་ཆ་རླུང་ཡིན་ལ། རིག་ཆ་རིག་གདངས་ཡིན་ནོ། །དེ་ཡང་སྙིང་ནང་གི་རིག་པ་དངོས་ཆུ་དང་འདྲ་ལ། དེ་ལས་རྩལ་གདངས་རྩ་སྦུབས་སུ་སོང་བས་རླུང་དང་འདྲེས་པའི་སེམས་དེ་ཆུའི་ལྦུ་བ་དང་འདྲ་སྟེ། སེམས་དེ་རིག་པའི་རྩལ་ལམ་གདངས་ཡིན་ནོ། །དེའང་སེམས་ནི་རིག་པ་ཡོད་མེད་ཀྱི་རྗེས་སུ་བྱེད་ལ། རིག་པ་ནི་སེམས་ཡོད་མེད་ཀྱི་རྗེས་སུ་འགྲོ་ལྡོག་མི་བྱེད་པས། ངོ་བོ་ལ་སེམས་ཀྱི་དབང་དུ་རིག་པ་མ་གྱུར་ལ་རྩལ་ཡིན་
པས་རིག་པའི་དབང་དུ་སེམས་གྱུར་པ་ཡིན་ཏེ། རིག་པ་མི་གཡོ་ན་སེམས་རྟོག་མི་སྲིད་དེ་ཆུ་མི་གཡོ་ན་རྦ་རླབས་འབྱུང་མི་སྲིད་པ་བཞིན་ནོ། །༣ ལམ་ནི། དེ་ནས་སྒལ་ཚིགས་འདབ་ན་ཡར་རྩ་གཅིག་རྩེ་ཆུང་ནས་ཁ་སྣར་འབྲེལ་བས་ན་ཡར་རྒྱུ་བའོ། །༤ བྱེད་ལས་ནི། འཁོར་བའི་བདེ་སྡུག་སྣ་ཚོགས་བྱེད་དོ། །༥ འབྲས་བུ། འཁོར་བ་དང་ངན་སོང་མུ་མཐའ་མེད་པའོ། །དེའང་མ་དག་སུམ་བརྩེགས་ཞེས་བྱ་སྟེ། སྙིང་དང་གློ་བའི་བར་གྱི་རྩ་འདབ་དབུགས་ཀྱི་རྟ་ལ་རིག་པའི་གདངས་ཏེ། ངོ་བོ་མ་རིག་པ། རྣམ་པ་སེམས། རྟོག་པ་ཡིད་ཅེས་བྱ་བ་སུམ་ལྡན་གྱི་ཚོགས་ཏེ། རང་ཤར་ལས། མ་དག་པ་ཡི་གནས་ལུགས་ནི། །སེམས་ཅན་ཀུན་གྱི་རང་རྒྱུད་ལ། །མ་དག་སུམ་བརྩེགས་གནས་པའོ། །དེ་ཡང་གནས་ལུགས་འདི་ལྟ་སྟེ། །སྙིང་དང་གློ་བའི་བར་དུ་ཡང་། །བརྩེགས་མ་གསུམ་དུ་གནས་པའོ། །དེ་ནས་རྩ་ནས་འགྱུ་བའོ། །སྲོག་པ་རྩ་ནས་ལམ་འབྱུང་ངོ་། །སྒོ་ནི་ཁ་དང་སྣ་ནས་འབྱུང་། །དེ་ལ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་ཅུའོ། །དེ་ལ་སོགས་པའི་ཉོན་མོངས་རྣམས། །སྣ་ཚོགས་དུ་མར་འབྱུང་བའོ། །ཞེས་པ་དང་། རྡོ་རྗེ་སེམས་དཔའ་སྙིང་གི་མེ་ལོང་ལས། སྐྱེ་འགྲོ་སྲོག་གིས་བསྡུས་པའི་སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་ལ། ཉོན་མོངས་པ་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱ་བ་ཤས་ཆེར་གནས་སོ། །དེ་ཡང་རྟེན་གཟུགས་ཀྱི་ཕུང་པོ་ལ་བརྟེན་ནས་གནས་སྙིང་དང་གློ་བའི་བར་ན་གནས་སོ། །དེ་ཡང་མ་རིག་པ་རྐྱང་པར་མེད་དེ་སེམས་ཞེས་བྱ་བ་བག་ཆགས་ཐམས་ཅད་སྡུད་པས༷་བརྒྱན༷་ནས༷་{པའི༵་གཞིར༵་}གནས་སོ། །དེ་ལ་ཡིད་ཅེས་བྱ་བ་རྟོག་པ་དང་ལྷན་ཅིག་ཏུ་གནས་སོ། །དེ་
གསུམ་གཅིག་ཏུ་འདུས་པ་ལས་མ་རིག་པ་ཞེས་བྱ་སྟེ་འཁོར་བ་ཁོ་ནའོ། །དེ་ལས་དུག་ལྔ་ཁོང་ཁྲོ་དང་དྲུག་བྱུང་ངོ་། །དེ་ལས་ཉོན་མོངས་པ་སྟོང་ཕྲག་དྲུ༷ག་{བརྒྱ༵ད་}ཅུ་བྱུང་ངོ་། །དེ་རྣམས་ལམ་གང་ནས་འབྱུང་ཞེ་ན། གློ་བ་དང་སྙིང་དུ་འབྲེལ་བའི་བར་ན་སྲོག་རྩ་དམར་པོ་ཞེས་བྱ་བ་སོག་སྦུབས་ཙམ་གྱི་ནང་དུ་ཡར་རྒྱུ་སྟེ་དེ་ཡང་སྒལ་ཚིགས་ཀྱི་འདབས་ནས་ཡར་རྒྱུའོ། །དེའང་རྩེའུ་ཆུང་གཡོན་པ་དང་འབྲེལ་ལོ། །དེ་ནས་དབུགས་ཀྱི་རྟ་ལ་ཞོན་ནས་རྒྱུའོ། །དེ་ཡང་ཁ་དང་སྣ་ནས་རྒྱུ་སྟེ། དེ་ལས་"ལས་དང་"(འདི་གཉིས་ལུང་ཁུངས་སུ་མི་སྣང་)ཉོན་མོངས་པ་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་ངོ་། །ཞེས་སོ། །སྙིང་དང་གློ་བའི་བར་རྩེ་ན་གློ་བ་ནས་རླུང་གི་རྟ་རྩ་དེར་འཇུག་ལ། སྙིང་ནས་རིག་གདངས་རྩ་དེར་འཇུག་པ་གཉིས་འཛོམས་པ་སྟེ། རླུང་དང་རིག་གདངས་འདྲེས་པ་ལས་བག་ཆགས་ཀྱི་སྡུད་བྱེད་སེམས། ཡུལ་ལ་རྟོག་པ་ཡིད། རིག་པ་ལ་ལྟོས་པའི་མ་རིག་པ་སྟེ། ངོ་བོ་གཅིག་ལ་ལྡོག་པ་ཐ་དད་པ་སུམ་བརྩེགས་རླུང་གི་རྟ་ལ་རག་ལས་པས། གཟུང་འཛིན་ཉོན་མོངས་ཀྱི་རྣམ་རྟོག་འཁོར་བ་ཞེས་བྱ་བ་གྲུབ་བོ། །འདི་རྟོགས་ན་གློ་བུར་བ་ཡིན་པས་གཞོམ་པར་སླ་ལ། མ་རྟོགས་ན་ཐོག་མ་མེད་པ་ནས་གོམས་པ་ཚན་ཆེ་བས་བྲལ་དཀའ་བ་ཡིན་ནོ། །གློ་བུར་པ་ཡིན་པར་རྣམ་འགྲེལ་ལས། སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་འོད་གསལ་བ། །དྲི་མ་རྣམས་ནི་གློ་བུར་པ། །ཞེས་སོ། །རྣམ་རྟོག་མ་རིག་པ་ཡིན་པས་བསྙགས་རིང་ཞིང་འཁོར་བའི་རྒྱུ་ཡིན་པར་ལུང་གིས་གསལ་བ་བཞིན་ནོ། །